3 Aralık günü, 1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından “Uluslararası Engelliler Günü” olarak kabul edilmiştir. Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, Türkiye tarafından 2008 yılında yürürlüğe konmuştur. Dünya Engelliler Günü, engellilikle ilgili konuların anlaşılmasını ve engelli hakları konusunda farkındalığı amaçlamaktadır. Aynı zamanda, engelli bireylerin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamın her alanına entegrasyonundan elde edilecek kazanımların farkındalığını artırmayı hedeflemektedir.
2002 Yılında kamuda çalışan engelli sayısı beş bin civarındayken, günümüzde bu rakam, her vatandaşına eşitlikçi bir anlayışla yaklaşma çabası içinde olan devletimizin gayretleri neticesinde yaklaşık altmış bine ulaşmıştır. Her ne kadar engelli bireylerin çalışma hayatının içine dahil edilmesi, toplumda katma değer üreten insanlar hâline gelinmesi amacıyla çabalar harcansa da hali hazırdaki sorunlar buna mâni olmaktadır. Aşağıda maddeler hâlinde paylaşacağımız konuları bu bakımdan önemli görmekteyiz.
1- Son yapılan 750 engelli öğretmen sayısının artırılarak atama bekleyen tüm engelli öğretmenlerimizin atamalarının yapılması,
2- Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip ERDOĞAN tarafından açıklanan; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İnsan Hakları Eylem Planı çerçevesinde, “Engelli Kamu personelinin üst düzey ve yönetici kadrolarında görevlendirilmesi” ile ilgili hedef ve tasarrufları doğrultusunda liyakat sahibi engelli kamu personelinin yönetici kadrolarındaki sayısı ivedilikle arttırılmalıdır.
3- Kamuda çalışan Öğretmen, Polis, Hemşire ve Din Görevlilerine verilmesi planlanan 3600 ek göstergenin, engelliliğin mâliyetli bir yaşam biçimi olması ve mevcut hayat şartları göz önünde bulundurularak kamuda çalışan engellilerin de bu planlamaya dahil edilmesi gerekmektedir.
4- Erişilebilirlikle ilgili konularda; bakanlıklar ve tüm devlet kurumları arasındaki işbirliğini ve eş güdümü sağlamak, fiziki, akademik ve dijital erişilebilirlik çalışmalarını yürütmek ve kamu mâli kaynaklarını, insan gücünü, enerji ve zaman israfını önleyerek erişilebilirlik ile ilgili çalışmaların tek elden yürütülmesinin sağlanması amacıyla “Cumhurbaşkanlığı Erişilebilirlik Ofisi” kurulmalıdır.
5- Devlet kadrolarında; engelli kamu personeline karşı engelinden dolayı görev ve sorumluluk vermeme, atıl bırakma, rencide etme gibi hak ihlalleri ve ayrımcılık vakalarının önlenmesi için kurum yöneticilerine yönelik hizmet içi eğitimler düzenlenmek suretiyle farkındalık oluşturulmalı ve insan kaynaklarının verimli kullanılması sağlanmalıdır.
6- Yardımcı hizmetler kadrosunda çalışan engelli bireylerin görev tanımına ilişkin belirsizlikten kaynaklanan sorunların çözülmesi hususunda yasal düzenlemeler yapılmalı, bu minvalde yaşanmakta olan sorunlara çözüm üretilmelidir. Ayrıca; lise, ön lisans, lisans ve lisansüstü eğitimlerini tamamlamış engelli çalışanlara aldıkları eğitimlere uygun kadrolara sınavsız geçişlerinin sağlanmalıdır.
7- Şartnamelerde erişilebilirlik şart olmalı ve kamu herkes için erişilebilir olmalıdır.
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yapılan araştırma verilerine göre; Türkiye’de nüfusun 6.9’unu engelliler oluşturmaktadır. Uluslararası istatistikler birlikte değerlendirildiğinde bu oranın asgari %10 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin demokratik ve sosyal devlet anlayışı çerçevesinde vatandaşlarına sunmuş olduğu tüm ürün ve hizmetlerin, eşitlik ilkesi gereğince vatandaşlarının farklılıkları göz önünde bulundurularak, evrensel tasarım ilkesine uygun, kapsayıcı ve bütünleşik bir anlayış ile erişilebilir olarak sunulması esastır; fakat, ülkemizde kamu tarafından sunulan ürün ve hizmetlerde erişilebilirlik standartlarına uygunluk şartı aranmadığı için açık alanlar, yol ve kaldırımlar, bina ve eklentileri, sosyal donatı alanları ve kent mobilyaları, park ve oyun alanları, spor tesisleri, internet siteleri ve mobil uygulamaları ile daha pek çok ürün ve hizmet engelliler için erişilebilir değildir. Kamu, erişilebilirlik standartlarına uygunluk şartı aramadan sunduğu bu ürün ve hizmetleri, tekrar ek mali kaynak harcayarak engelliler için erişilebilir hale getirmek amacıyla çalışma yapmaktadır. Bu da kamu kaynağının etkinliğini ve verimliliğini düşürmektedir.
Nitekim, ABD’de 1973’lü yıllarda başlayan erişilebilirlik düzenlemeleri mevzuat çalışmaları, Avrupa Birliği Parlamentosu tarafından kabul edilen Avrupa Erişilebilirlik Yasası; kamu tarafından temin ve tedarik edilecek olan tüm mal ve hizmetlerin erişilebilirlik standartlarına uygun olma şartını aramaktadır. Böylece kamu tarafından sunulan tüm ürün ve hizmetlerden, bütün vatandaşlar eşit ve erişilebilir olarak faydalanabilmekte, engelliler için erişilebilirlik düzenlemeleri yapmak amacıyla kamu kaynağı kullanılmasına da ihtiyaç duyulmamaktadır. Anayasamızın 10’uncu maddesi, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesinin 9’uncu maddesi, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 7’inci maddesi ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre kamu kurum ve kuruluşları tarafından sunulan tüm ürün ve hizmetlerin esasen erişilebilir olması şarttır. Ancak, engelliler için mevzuatta var olan erişilebilirlik düzenlemeleri genel bir mahiyette şart koşulmadığı için uygulamaya geçememektedir.
Bu bağlamda; tüm kamu kurum ve kuruluşları için bağlayıcı nitelikte olan 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Şartnameler” başlıklı 12’inci maddesinde değişiklik yapılarak, temin ve tedarik edilecek tüm ürün ve hizmetler ile inşaat ve yapı işlerinin erişilebilirlik standartlarına uygun olarak yapılması için ihaleye çıkılması ya da doğrudan temin ile gerçekleştirilmeleri zorunlu hale getirilmelidir. 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununda yapılacak bu değişiklik ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından sunulan tüm ürün ve hizmetler ile inşaat ve yapı işleri engelliler için erişilebilir olarak gerçekleştirilmiş olacak, hizmet sunumundan sonra erişilebilirlik düzenlemeleri için ilave kamu kaynağı kullanılamayacağından, kamu kaynağı etkin ve verimli bir biçimde kullanılmış olacaktır.
8. Engellilere Özgü Teknolojilere Faizsiz Kredi
Günümüzde çalışarak emek sarf eden, okuyan ve üreten girişimci vatandaşlarımıza yönelik demokratik ve sosyal devlet anlayışıyla hareket eden devletimiz tarafından çeşitli kolaylıklar sağlanmakta olup, bu çerçevede yapılan işin niteliğine göre kredi verilerek borçlanma kolaylığıyla birlikte gerekli ekonomik destek de sağlanmaktadır. Engelli bireylerinde, hayatı kolaylaştıran, özellikle de engelli olmayan bireylerle aradaki fırsat eşitliğini sağlayan teknolojilere azami derecede ihtiyacı bulunmaktadır. Söz konusu teknolojiler yüksek maliyetlerinden ve Türk vatandaşlarının bu mâliyeti karşılayacak alım gücüne sahip olmamalarından ötürü, kuvvetli ihtiyaç duyulan araç-gereçlerin temini noktasında finansal destek sağlanması artık bir gereklilik haline gelmiştir. Bahsi geçen cihazlar ileri teknoloji ürünü ve ithal ürünler olmaları sebebiyle yüksek fiyat etiketine sahip bulunmaktadır. Yeterli ekonomik imkânlara sahip olmayan engelli vatandaşlar açısından bu cihazlara erişmek maalesef pek mümkün değildir. Bu sebeple Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığımızın öncülüğünde ve desteğiyle engelli vatandaşların temin etmekte zorlandıkları yüksek maliyetli elektronik cihazların satın alınmasında kredi desteğine fazlasıyla ihtiyaç duyulmaktadır. Devlet bankalarından sağlanacak uzun vadeli faizsiz kredilerle engelli vatandaşların ihtiyaçlarının karşılanabilmesi mümkün olacaktır.
Yukarıda belirttiğimiz taleplerin karşılanması durumunda nitelikli bir engelli iş gücünden bahsedebilir, toplum nezdinde de etkili bir 3 Aralık farkındalığının sağlanabileceğini kamuoyunun bilgilerine sunarız.