Ders Kitapları ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları (Güncel)

Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği’nin 15.10.2024 tarih ve 32693 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan değişiklikleri kapsamında Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) eğitim öğretim programları kapsamında hazırlanacak taslak ders kitapları ve eğitim araçları için “Ders Kitapları ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları” hazırlandı.

1. ANAYASA VE DİĞER

MEVZUATA UYGUNLUĞU

Bu bölümde ders kitapları ve eğitim araçları ile bunlara ait elektronik içeriklerin Anayasa ve diğer mevzuata uygunluk açısından incelenmesi ve değerlendirilmesinde dikkate alınacak kriterler ve açıklamaları yer almaktadır.

1.1. Genel

1.1.1. İçerikte Anayasa, taraf olduğumuz milletlerarası anlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuata aykırı bir husus bulunmamalıdır.

• İçerik, Anayasa’da ve Millî Eğitim Temel Kanunu’nda açıkça hükme bağlanmış eşitlik ilkesi gözetilerek temel insan hak ve özgürlüklerini destekleyen ve her türlü ayrımcılığı reddeden bir yaklaşımla hazırlanmalıdır.

• İçerik; demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş vatandaşlar yetiştirme amacına uygun hazırlanmalıdır.

• İçerik, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nun 2’nci maddesinde ifade edilen “Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları” ile ikinci bölümünde yer alan “Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri” esas alınarak hazırlanmalıdır.

• İçerik; 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nun 2’nci maddesinde ifade edilen Türk Milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren bir vatandaş yetiştirme anlayışıyla tasarlanmalıdır.

• İçerikte yer alan Türk bayrağı görseli; Türk Bayrağı Kanunu’na uygun olarak herhangi bir tartışmaya, değersizleştirmeye neden olmayacak şekilde, sayfa düzenine ve görsel tasarıma uygun olarak çizilmeli ve konumlandırılmalıdır.

1.1.2. Ders kitabı ve eğitim aracında Atatürk Portresi, İstiklâl Marşı, Gençliğe Hitabe, Öğrenci Andı, Türkiye’nin Mülki İdare Bölümleri ile Kara ve Deniz Komşuları Haritası ve Türk Dünyası Haritası ile arka kapak tasarımı Kurulun uygun gördüğü ve Yönetmelik’te (Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği) belirtilen şekilde kullanılmalıdır.

• İlkokul 1, 2 ve 3. sınıflarına ait ders kitapları ve eğitim araçlarında ikinci yaprak ve devamında, yaprağın ön yüzünde Türk bayrağı ile birlikte İstiklâl Marşı’nın ilk iki kıtası, yaprağın arka yüzünde Öğrenci Andı, üçüncü yaprağın ön yüzünde Atatürk resmi ve resmin alt kısmında Mustafa Kemal Atatürk yazısı Yönetmelik’te belirtilen şekilde bulunmalıdır.

• İlkokul 4. sınıf, ortaokul, ortaöğretim ve yaygın eğitim ders kitapları ve eğitim araçlarında, ikinci yaprağın ön yüzünde Türk bayrağı ile İstiklâl Marşı; yaprağın arka yüzünde Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi; üçüncü yaprağın ön yüzünde Atatürk resmi ile resmin alt kısmında Mustafa Kemal Atatürk yazısı Yönetmelik’te belirtilen şekilde bulunmalıdır.

1.1.3. Taslak ders kitabı ve eğitim aracının herhangi bir bölümünde yazarın ya da yazarların, bunların dışında kitabı hazırlayanların adı, soyadı ve varsa akademik ünvanı, başvuru sahibinin adı veya adresi, amblemi; taslak ders kitabı ve eğitim aracının kimliğini gösteren bilgi veya kenar süsü, sayfa numarası gibi simge ya da işaretler, kitabın kimliğini belirleyici herhangi bir öge (logo, sembol, sete özel isim vb.) yer almamalıdır.

1.2. Millî Güvenlik

1.2.1. İçerikte terör örgütleri ile irtibatlı veya iltisaklı herhangi bir görsel veya yazılı öge, ifade yahut ima bulunmamalıdır.
1.2.2. Türkiye Cumhuriyeti’ni uluslararası alanlarda zor duruma düşürecek veya millî menfaatlere zarar verecek içerik bulunmamalıdır. 

1.3. Eşitlik ve Kapsayıcılık

1.3.1. Ders kitabı ve eğitim aracı eşitlikçi ve kapsayıcı şekilde tasarlanmalı, bireylerin hak ve özgürlüklerini ihlal edebilecek herhangi bir unsur bulundurmamalıdır.

• İçerikte çoğulculuk ilkesi gözetilmelidir.

• İçerikte ırk, renk, dil, din, siyasi tercih, etnik köken, mülkiyet veya başka herhangi bir ayrım gözetilmeksizin evrensel insan haklarının herkes için geçerli olduğu ilkesi esas alınmalıdır.

• Konuların işlenişinde veya örneklerde, insanların betimlenmesi ve olayların sunulmasında toplumsal eşitlik ilkesi gözetilmelidir.

• İçerik oluşturulurken toplumun tüm kesimlerine hitap edilerek toplumsal temsiliyet dikkate alınmalıdır.

1.3.2. İçerikte din ve vicdan hürriyeti, düşünce ve ifade özgürlüğü, adalet, toplumsal barış ve insan hakları gözetilmelidir; bu anlayışı bozan herhangi bir ifade veya ima yer almamalıdır.

• İçerik rol, statü ve kuşaklar arası çatışma oluşturmayacak mahiyette olmalıdır.
• Toplumsal kesimlerin düşünce ve inanç biçimini, siyasi görüş ve felsefi tercihini küçük düşürebilecek, ön yargı ile değerlendirilmesine yol açabilecek anlatımlara yer verilmemelidir.

1.3.3. İçerikte tarafsızlık ilkesi gözetilerek kişileri ve toplulukları aşağılayıcı, dışlayıcı, etiketleyici veya aşırı yüceltici ifadeler bulunmamalıdır. İçerikte farklı kültürel ve etnik yapılar ile yerel-yöresel ayrıntılar, din ve mezhep kaynaklı özellik ve davranışlar üzerinden gidilecek genellemelere yer verilmemelidir.

• İçerikte gelir düzeyine veya sosyal konuma göre bireyi aşağılayacak ya da yüceltecek ifade, kinaye, ima yer almamalıdır.
• İçerikte bireysel, sosyal, mesleki kimlikleri ve kişilikleri küçülten herhangi bir ifade veya ima yer almamalıdır.
• Kadın-erkek temsilinde isnat, ön yargı, kalıp yargı vb. ifadeler bulunmamalıdır.

1.3.4. Verilen örneklerde ve kullanılan karakterlerde içeriğin tamamı dikkate alınarak kadın ve erkek dağılımında makul bir denge gözetilmelidir.

• İçerikte eğitim öğretim programı ile uyumlu olacak şekilde kadın hakları, kadınların toplum hayatına katılımı ile tarihsel ve güncel başarıları konusunda pozitif bir temsil sağlanmalıdır.

1.3.5. İçerikte engelli bireyler hakkında genellemeler yapılarak bu bireyleri belirli kısıtlamalarla tanımlayan ifade ve görseller yer almamalıdır.

1.3.6. İçerik genelinde engellilik konusunda farkındalık oluşturacak pozitif bir temsil sağlanmalıdır.

• Verilen örneklerde ve kullanılan karakterlerde farklı engel durumlarına yönelik yazılı veya görsel unsurlara yer verilmelidir.

• İçeriklerde eğitim öğretim programına uygun olarak ilgili ünite/tema/öğrenme alanlarının bağlamları göz önünde bulundurulup engelli bireylerin günlük yaşamlarına ve deneyimlerine yer verilmelidir.

1.3.7. Ünite/tema/öğrenme alanı göz önünde bulundurularak içerikte çocuk haklarına (yaşama hakkı, gelişim hakkı, koruma ve katılım hakkına vb.) aykırılık teşkil edecek yazılı veya görsel herhangi bir unsur bulunmamalıdır.

• İçerik ünite/tema/öğrenme alanı göz önünde bulundurularak çocuk haklarının dayandığı ayrımcılık yapmama, çocuğun yüksek yararı, yaşama-gelişme ve çocuğun görüşlerine yer verme gibi temel ilkelere uygun bir yaklaşımla hazırlanmalıdır.

1.4. Millî ve Manevi Değerler

1.4.1. İçerik öğrencilerin adalet bilinci ve hakkaniyet duygusunu geliştirecek ahlaki değerleri benimsemeleri ve pekiştirmelerini, millî birlik ve beraberliğe katkı sorumluluğunu içselleştirmelerini sağlayacak bir işlev görmelidir.

1.4.2. İçeriği oluşturan unsurlarda millî ve manevi değerler, toplumsal hassasiyetler göz önünde bulundurulmalı; toplumun giyim ve hayat tarzı gerçeğe uygun yansıtılmalıdır.

1.5. Güvenli ve Etik İçerik

1.5.1. İçerikte bağımlılık yapıcı, müstehcen, öğrencilerin maneviyatına ve kişilik gelişimlerine olumsuz etki edebilecek herhangi bir unsur açık veya örtük bir biçimde bulunmamalıdır.

• İçerikte öğrencilerin duyuşsal ve bilişsel gelişimini olumsuz etkileyecek korku, şiddet, hakaret, aşağılama, cinsel içerikli öge; bağımlılık yapıcı unsurları özendirici herhangi bir mesaj veya ima yer almamalıdır.

• İçerikte öğrencilerin yaş ve gelişim seviyesine uygun olmayan rol modeli, ürün, sembol, imge gibi yazılı veya görsel herhangi bir unsur yer almamalıdır.

1.5.2. İçerikte öğrencilerin fiziksel gelişimini ve beden sağlığını olumsuz etkileyecek ögelere yer verilmemelidir.

1.5.3. İçerikte eğitim öğretim programına uygun olarak ilgili ünite/tema/öğrenme alanlarının bağlamı göz önünde bulundurularak psikolojik, fiziksel, sözlü ve siber zorbalıkla mücadele durumlarına yönelik yazılı ve görsel unsurlara yer verilmelidir.

1.6. Kişisel Verilerin Korunması

1.6.1. İçerikte Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na aykırılık teşkil edecek herhangi bir unsur yer almamalıdır.

• İçerik, hiçbir surette kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle ilişkilendirilebilecek şekilde verilmemelidir.
• Kurulum gerektiren e-içeriklerde kullanıcıdan gerekli izinler alınmalı, hangi iznin neden istendiği ve ne tür bilgiler toplanacağı kullanıcılara açık ve net bir şekilde belirtilmelidir.
• E-içerikler, bilgi sistem ağındaki veri akışının iz kayıtlarını tutmamalı, ajanlı ya da ajansız iz toplama yöntemi içermemeli ve kullanıcıdan gereksiz izin istememelidir.
• E-içeriklerde kişisel verilerin tamamı veya bir kısmının otomatik ya da otomatik olmayan yollarla elde edilmesi, kaydedilmesi, depolanması gibi işlemler yapılmamalıdır.

1.7. Reklam Unsurları

1.7.1. İçerikte kullanılan ögeler haksız rekabete yol açabilecek lehte veya aleyhte reklam yahut manipülasyon unsuru taşımamalı, ticari bir tercih ve yönlendirme içermemeli, çağrışımda bulunmamalıdır.

1.8. Telif ve İntihal

1.8.1. Yazılı ve görsel tüm içeriklerde alıntı ve atıflar telif hakları mevzuatına uygun olarak yapılmalıdır.

• Kaynak gösterilmeden alıntı yapılmamalıdır.

1.8.2. İçerikte herhangi bir ders kitabı ya da eğitim aracı kaynak olarak gösterilmemeli, bu kitaplardan alıntı yapılmamalıdır.

1.8.3. Kitabın hangi aşamasında yapay zekâ araçlarından faydalanıldığı ifade edilmelidir.

• Yapay zekâ tarafından üretilen metin, video, görsel vb. çoklu ortam unsurlarına yönelik “Yapay zekâ tarafından üretilmiştir.” ibaresine ilgili kaynakçasında yer verilmelidir.

1.9. Çevre ve Sürdürülebilir Yaşam

1.9.1. İçerikte çevre bilincine aykırı mesajlar içeren yazılı veya görsel herhangi bir unsur bulunmamalıdır.

1.9.2. İçerikte öğrencilerin çevre bilinçlerinin artması teşvik edilmelidir.

• İçerikte eğitim öğretim programı ile uyumlu olacak şekilde çevre ve sürdürülebilirlik, iklim değişikliği, doğal kaynakların korunması ve yeşil dönüşümlerle ilgili yazılı ve görsel unsurlara ve e-içeriklere yer verilmelidir.

1.9.3. İçerikte hayvan haklarına aykırılık teşkil edecek yazılı ve görsel herhangi bir unsur bulunmamalıdır.

Ders Kitapları ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları : https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2024_10/15183917_tymm_kriter_ve_aciklamalari.pdf

Ders Kitapları ve Eğitim Araçları E-içerik Tablosu : https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2024_10/15183917_derskitaplariveegitimaraclarieiceriktablosu2024.pdf