Erken Çocukluk Aylık Aile Eğitim Bülteni (Ekim 2024)

02 Kasım 2024 Cumartesi 17:11

Her aile çocuğunun sorumluluk almasını ister. Sorumluluk alma davranışı çocuklar yeterince büyüdüğünde bir günde kazanabileceği ya da öğrenebileceği bir beceri değildir. Sorumluluk kazanımı doğuştan getirilmez, öğrenilen bir beceridir. Sorumluluk bilincini kazanmak oldukça uzun bir süreç olmakla birlikte özellikle küçük yaşlardan itibaren çocuklara kazandırılmaya başlanması gerekir. Bir yaşam becerisi olarak sorumluluk kazanımı, çocukların yaşamlarının birçok alanında başarılı olmalarında ve öz disiplin kazanmalarında önemli bir etkiye sahiptir. Bu beceriyi çocuklar öncelikle ailelerinden edinirler. Sorumluluk gelişimi için insanın sorumluluk alabileceği bir ortamda yetişmesi gerekir. Aileleri olarak daha küçük yaşlardan itibaren çocuklarınıza yerine getirebilecekleri görevler için fırsat vermelisiniz. Kişinin yetiştiği ortamda, kendisi için seçim yapma ve yaptığı seçimin sonuçlarından sorumlu olma fırsatı verilmezse sorumluluk duygusu gelişemeyebilir. Çocuklarınızı ev işlerine dâhil edebilirsiniz. Ev işleri, çocuklara sorumluluk kazandırma ve kendilerini ailenin yararlı ve değerli bir üyesi hissetmelerine katkı sağlar. Çocuklara sorumluluk verilirken onların yaş ve gelişim özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuklara gelişimlerine uygun olmayan, yerine getirmekte zorlanacakları sorumluluklar verilmesi onların gelişimini olumsuz yönde etkiler.

Çocuklar aldığı sorumluluğu yerine getirme sürecinde cesaretlendirmeye ihtiyaç duymaktadır. Çocuklarınızı cesaretlendirirken vereceğiniz mesajlar çok önemlidir. Bu mesajlar çocuklarınızda iş birliğini harekete geçirmeli, onları sorumlu olduğu davranışı yerine getirmek için motive etmelidir. Verilen mesajların doğru zamanlarda çocuklara iletilmesi onların sorumlu davranmalarını kalıcı hâle getirecektir.

Örneğin oyuncaklarıyla oynama süresi dolan çocuğunuzun oyuncaklarını toplama zamanı geldiğinde “Şimdi benim de çamaşırları makineden çıkarmam gerekiyor. Haydi, birlikte görevlerimizi yapalım!” diyerek ona eşlik edebilirsiniz. Çocuklara sorumluluk kazandırmanın bir diğer anahtarı kurallar koymak ve sınırlar belirlemektir. Kurallar ve sınırlar ile ilgili detaylı bilgiye aile eğitimi bülteninden ulaşabilirsiniz (https://tegm.meb.gov.tr/dosya/aylikailebulteni/mayis2024.pdf). Çocuğa sorumluluk kazandırırken birçok faktör etkili olsa da süreçte bazı “temel ve değişmez” öğeler bulunmaktadır. Bunlar; bilgilendirme, takip, geri bildirim ve hatırlatmadır.

Bilgilendirme: Çocuklarınızın konulan kuralı içselleştirebilmesi için koyduğunuz kuralı neden koyduğunuzu ve sorumluluk almanın önemini çocuğunuza anlatabilirsiniz. Çocuklar niçin bazı davranışları yapması gerektiğini anlarsa ve bilirlerse sorumluluk alma konusunda daha istekli davranırlar.

Takip: Çocuğunuzun alabileceği sorumlulukları birlikte belirledikten sonra söz konusu görevi yerine getirebilmesi için ona zaman tanımalısınız. Bu zaman süresince çocuğunuzun sorumlu olduğu davranışı takip ederek davranışın gerçekleşip gerçekleşmediğine, gerçekleştiyse hangi zamanlarda gerçekleştiğine dikkat etmelisiniz.

Geri Bildirim: Belli bir zaman sonrasında çocuğunuzu sorumlu olduğu davranışın uygulanışı hakkında bilgilendirmelisiniz. Sorumlu olduğu davranışı yerine getiriyorsa uygun zamanlarda uygun pekiştireçlerle pekiştirebilirsiniz. Eğer sorumlu olduğu davranışın yerine getirilmesinde aksamalar gerçekleşiyorsa bu aksamalar ve nedenlerini çocuğunuzla görüşmelisiniz.

Hatırlatma: Çocuğunuz sorumlu olduğu davranışı gerçekleştirmiyorsa davranışının sonucu hakkında hatırlatmada bulunabilirsiniz.

Çocuğunuzun Sorumluluk Alma Davranışını Desteklerken Dikkat Etmeniz Gereken Unsurlar

1. Sorumluluk kazandırma sürecini çocuğunuzla etkileşimli bir şekilde sürdürmeniz, kazandığı sorumluluğun süreklilik göstermesi için önemlidir.

2. Aile içi sorumluluklar belirlenirken çocuğunuzu da sürece dâhil edebilir, alabileceği sorumluluklar hakkında fikirlerini alabilir, ona seçenek sunarak seçme imkânı verebilirsiniz.

3. Tüm aile bireylerine sorumluluk verilmelidir. Bazı aile bireylerinin sorumluluk almaması, sorumluluk alma davranışının sürekliliğini olumsuz etkiler.

4. Aile içinde alınan sorumlulukların takibi yapılmalıdır. Eğer aile bireyleri aldığı sorumlulukları zamanında ve istikrarlı olarak yerine getirmezse çocuk da aldığı sorumlulukları yerine getirmek konusunda isteksiz davranır.

5. Aldığınız sorumlulukları zamanında ve istisnasız olarak yerine getirerek çocuğunuza model olmalısınız.

6. Çocuğunuzun alabileceği sorumluluklar belirlenirken keyifle katılım sağladığı görevlere de yer verilmesi, sorumluluk alma sürecine istekli olarak katılmasına katkı sağlar.

7. Çocuklar genellikler aile bireylerine yardım etme konusunda istekli davranırlar. Ev içi görevlerinizde çocuğunuzdan da destek alabileceğiniz işlerde ona sorumluluk verebilirsiniz.

8. Çocuğunuzun sizlere yardımcı olmak ve bağımsız olarak bir iş yapmak için gösterdiği girişimleri gözden kaçırmayınız. Onu bu girişimlere özendiriniz.

9 Çocuğunuzun yaşının artmasıyla birlikte aldığı sorumluluk alanını genişletiniz.

10. Çocuğunuza sorumlu olduğu davranışı net olarak ifade ediniz. Ne yapmasını beklediğinizi anlayıp anlamadığı kontrol ediniz. Bunun için “Sorumlu olduğun, yapman gereken şeyin/şeylerin neler olduğunu bana söyleyebilir misin?” sorusunu yöneltebilirsiniz.

11. Çocuğunuza verilen görevi yapmasını beklemeden önce ona nasıl yapılacağını gösterin, çocuğunuzun çabalarını takdir edin.

12. Düzen kurun, rutin oluşturun. Eğer bir rutinleri olursa çocuklar, üzerlerine düşen görevleri daha iyi öğrenirler. Örneğin yemekten önce eller yıkanacak, uyumadan önce dişler fırçalanacak, banyodan önce kirliler kirli sepetine konacak gibi.

13. Davranışlarının sonuçlarını yaşamalarına izin verin. Örneğin oynadıktan sonra oyuncaklarını toplama görevi var ve toplamadıysa toplanmayan oyuncaklarıyla bir sonraki oynama zamanını geciktirebilirsiniz. Eğer oyuncaklarıyla oynamak istiyorsa oyuncaklarını zamanında toplama davranışı gösterecektir. Fakat oyuncaklarını toplamıyorsa oyuncaklarıyla oynayamama sonucunu bilerek seçmiş olduğu davranışın getirdiği sonucu deneyimleyecektir.

14. Yapılmasını istediğiniz şeyler karşısında ödül vaat etmeyiniz. Çocuk o davranışı sorumlu olduğu için değil ödül almak için yapar.

15. Destek olmaya ve yardım etmeye açık olduğunuzu ifade edin. Örneğin dışarı çıkacaksınız ve çocuğunuzdan giyinmesini istediniz. Önceden kararlaştırdığınız kıyafetleri kendi başına giyebilmesi için zaman tanıyın. Giyinirken zorlanır ve yardıma ihtiyacı olursa sizden yardım isteyebileceğini hatırlatın.

Sorumluluk Alma Davranışının Çocuğun Gelişimine Faydaları

Kendi kendisine yetmesine ve öz yönetim becerisi kazanmasına fırsat verir.

Paylaşma ve başarma duygularını deneyimlemesine yardımcı olur.

Kendisine verilen sorumluluğu yerine getirebileceğine dair ailesi tarafından güven duyulan çocuğun öz güveni gelişir.

Seçenekler sunularak alacağı sorumluluklarda seçme imkânı bulunan çocuğun karar verme becerisinin gelişmesine katkıda bulunur.

Bazı görevlerde aile bireylerine yardım etmesi, çocuğun aile bireyleriyle olan iletişimini güçlendirirken iş birliği yapma becerisini de destekler.

Yaptığı ya da yapmadığı davranışın sonucunu yaşamayı öğrenebilme fırsatı sunar. Kirlenen kıyafetlerini üzerinden çıkardığı zaman kirli sepetine atma sorumluluğu olan çocuk, eğer kirlenen kıyafetini kirli sepetine atmazsa ikinci defa giymek istediğinde yıkanmadığı için giyemeyeceğini bilir.

Başladığı işi kendi iç disiplini ile bitirebilir.

Çocuğa Sorumluluk Kazandırma Sürecinde Yapılan Hatalar

Aşırı koruyucu ebeveyn tutumuna sahip olmak: Aileler çocukları için her şeyi yapmaları gerektiğine inanırlar. Daha iyi olacağını düşünerek her şeyi çocuklarının yerine yaparlar. Bu tutuma sahip ebeveyni olan çocuklar, genellikle sorumluluk almak için imkân bulamaz ve sürekli ebeveynlerine ihtiyaç duyarlar. Bağımsız hareket edemezler.

Sorumluk verildikten sonra görevini yerine getirmeyen çocuğu sürekli ikaz etmek ve uyarmak sorumluluğunu yerine getirmesini hızlandırmaz.

Verilen sorumluluğu yerine getirmediğinde çocuğun yerine onun görevini yapmak çocuğun sorumluluk alma sürecini olumsuz etkiler. Bu durum çocukta, sorumluluğumu yapmasam da nasılsa biri benim yerime sorumluluğumu üstlenebilir düşüncesini ortaya çıkarabilir.

Mükemmeliyetçi ebeveyn tutumuna sahip olmak: Çocuklarına sorumluluk verdiklerinde bu görevi mükemmel şekilde yerine getirmeleri beklerler. Görev, beklenen mükemmellikte yapılmadığında müdahale ederler. Sıklıkla çocuk görevi yerine getirdiği sırada müdahale etme, görevi tamamladığında arkasından yeniden yapma, sürekli yönerge verme şeklinde gerçekleşir. Bu tutuma sahip ebeveyni olan çocuklarda hata yapma kaygısı oluşmaya başlar. Kendi başına bir şey yapamayacağını düşünür ve kendilerine olan güvenleri azalır.

Okul Öncesi Kademesi Çocuğun Alabileceği Sorumluluklar

Oyuncaklarını oynadıktan sonra toplamak

Kirli çamaşırlarını kirli sepetine atmak

Ayakkabılarını çıkarmak ve yerine koymak

Alışveriş dönüşü malzemelerin yerleştirilmesine yardım etmek

Alışveriş sırasında malzemelerin raftan alınmasına yardım etmek

Çamaşır makinesini doldurma ve boşaltmaya yardım etmek

Yatağını toplamak

Meyve ve sebze yıkama

Alışverişe çıkmadan önce liste oluşturulmasına yardım etmek

Ayakkabılarını giymek

Basit sofra hazırlığı (Peçete, tabak ve çatal kaşığı sofraya koymak)