Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı (2023-2025)

Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı'nda (2023-2025) “İçermeci ve Erişilebilir Toplum”, “Hakların Korunması ve Adalet”, “Sağlık ve İyilik Hali”, “Kapsayıcı Eğitim”,  “Ekonomik Güvence”, “Bağımsız Yaşam”, “Afet ve İnsani Bakımdan Acil Durumlar”, “Uygulama ve İzleme” konuları hayata geçirilecek.

Giriş

Engellilik; ekonomik ve sosyal statüsü ne olursa olsun toplumun tüm kesimlerini etkileyen bir olgudur. Tarihsel süreç içerisinde hem toplumların hem de engelli bireylerin engelliliği algılama biçimlerinde değişimler yaşanmıştır. Günümüzde engelliliği bir kader ve trajedi olarak gören anlayış zayıflamış ve engelliliği insan çeşitliliğinin bir parçası olarak gören, engellilerin engelli olmalarından dolayı maruz kaldıkları durumları insan hakkı ihlali olarak değerlendiren anlayış güçlenmeye başlamıştır. Bu kapsamda engelli bireyler, kendileri yerine başkaları tarafından karar verilen, korunmaya ve yardıma muhtaç bireyler olarak değil; kendi yaşamları üzerinde yetki ve karar sahibi bireyler olarak yaşamlarını sürdürmeyi talep etmektedir. Bu talepler ile birlikte engelliliğin bir insan hakları meselesi olduğu küresel olarak kabul edilen bir yaklaşım haline gelmiştir. 

Bu yaklaşımla birlikte engellilik konusu insan hakları, ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik, fırsat eşitliği, bağımsızlık, özerklik, katılım, farklılıklara saygı kavramları ile anlamlandırılmaya başlamıştır. Ülkemizin de tarafı olduğu Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS) de bu ilkelerin üzerine inşa edilen ve küresel düzeyde güçlü bir irade ile kabul edilmiş yasal bağlayıcılığı olan ilk temel belgedir. Sözleşme, engelli bireylerin insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını temin ve teşvik etmeyi amaçlamaktadır.

Bu doğrultuda Sözleşme; ulusal politika, planlama ve uygulamalara hak temelli ve kalkınma odaklı bir anlayışla ışık tutan bir yol haritasıdır. Yoksulluğu sona erdirmek, dünyamızı korumak ve 2030 yılına kadar tüm insanların barış ve refah içinde yaşamasını sağlamak amacıyla küresel düzeyde kabul edilen 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi de ‘kimseyi geride bırakmama’ vaadi ile engellilik kapsayıcı politikaların ülkeler tarafından hayata geçirilmesi açısından yol gösterici niteliktedir.

Sözleşme, ülkemizin politika ve uygulamaları açısından engellilik konusunun uluslararası dayanağını oluştururken; Anayasa ve engellilik alanında çerçeve kanun niteliğinde olan Engelliler Hakkında Kanun ise ulusal dayanağını oluşturmaktadır. 2005 yılında yayımlanan Engelliler Hakkında Kanun’la birlikte ülkemizde 1.500 maddelik engelliler hukuku oluşmuştur. Bu çerçevede “engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması” ulusal politikamız olarak benimsenmiştir.

Politika oluşturma ve hizmet sunumu ülkemizde genel idare ile birlikte yerel yönetimlerin görev ve sorumluluğunda yürütülmektedir. Engellilik konusunun çapraz kesen bir alan olması nedeniyle de bu politika ve hizmetler her bir vatandaş gibi engelli vatandaşları da kapsamaktadır. Bununla birlikte, nüfusumuzun yaklaşık %7’sini oluşturan engelli bireyler ve ailelerinin yaşam koşullarının iyileştirilmesini sağlayacak politika ve hizmetlerin geliştirilmesine ilişkin çalışmalar topyekûn devam ettirilmektedir. Bu kapsamda tüm hak alanlarındaki politika ve programların oluşturulması ve hizmetlerin sunumunda engellilik kapsayıcı ve hak temelli yaklaşımın ortak bir payda ile benimsenerek ülkemizde engelli bireylerin haklarının korunması ve geliştirilmesi konusunda yasal, kurumsal ve uygulamaya yönelik yapılması gerekenler güçlü bir iş birliği, koordinasyon ve en önemlisi katılımcı bir anlayışla gerçekleştirilmektedir. 

Arka Plan

Ülkemizde son yıllarda yaşanan gelişmeleri daha da ileri taşımak üzere engellilik alanındaki ulusal vizyonumuzu ve yol haritamızı ortaya koyan 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi, 3 Aralık 2021 Dünya Engelliler Günü’nde Cumhurbaşkanımız Sn. Recep Tayyip ERDOĞAN tarafından ilan edilmiştir.

‘Engelli bireylerin eşit vatandaşlar olarak potansiyellerini gerçekleştirebildikleri içermeci bir toplum inşa etmek’ vizyonunu ortaya koyan “2030 Engelsiz Vizyon”, ülkemizin engellilik konusundaki topyekûn yaklaşımını yansıtarak tüm politika, program ve hizmetlerde engellilik konusunun hak temelli ve içermeci bir anlayışla ele alınmasını amaçlamaktadır.

2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nin uygulama aracı olan Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı ise Engelsiz Vizyon Belgesi’ndeki 8 politika alanında ortaya koyulan hedeflere ulaşmak için 2023-2025 yıllarında alınacak tedbirleri içermektedir.

“2030 Engelsiz Vizyon Belgesi”; kamu kurum ve kuruluşları, engellilik alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları ve bu alanda çalışmalar yürüten akademisyenlerin katkı ve katılımlarıyla Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı koordinasyonunda; 

* Engellilik alanında faaliyet gösteren STK’lar ile yapılan toplantı sonuç raporları,

* 2013-2016 yılları arasında engelli hakları göstergeleri oluşturmayı amaçlayan proje kapsamında kamu kurum ve kuruluşlarının katılımı ile gerçekleştirilen çalıştay serisinde oluşturulan göstergeler,

* EHİS ülke raporunun hazırlık sürecinde sorumlu ve ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarının iş birliği ile yapılan izleme çalışmaları,

* EHİS Ulusal Ek Raporlama sürecinde gerçekleştirilen 33 odak çalışma toplantısı sonucunda hazırlanan Raporlar,

* EHİS raporlama süreci sonucunda ulusal raporumuza dair Engelli Hakları Komitesi’nin Sonuç Gözlemleri,

Söz konusu Sonuç Gözlemleri’nin değerlendirildiği Kamu İstişare Toplantısı sonucunda hazırlanan Rapor doğrultusunda oluşturulmuştur.

2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nde “İçermeci ve Erişilebilir Toplum”, “Hakların Korunması ve Adalet”, “Sağlık ve İyilik Hali”, “Kapsayıcı Eğitim”, “Ekonomik Güvence”, “Bağımsız Yaşam”, “Afet ve İnsani Bakımdan Acil Durumlar” ve “Uygulama ve İzleme” olarak 8 politika alanı üzerine inşa edilen 8 amaç, 33 hedef ve 107 eylem alanı belirlenmiştir. 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nin eylem planları ile hayata geçirilmesi planlanmıştır.

Bu kapsamda 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nin 2023-2025 yılları arasındaki uygulama aracı olan ilk Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı’nın oluşturulabilmesi amacıyla sorumlu ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile başta engellilik alanında faaliyet gösterenler olmak üzere sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla; İstihdam, Veri ve İstatistik, Sportif, Turistik ve Kültürel Faaliyetlere Katılım, Sağlık ve İyilik Hali, Erişilebilirlik: Yapılı Çevre, Erişilebilirlik: Bilgiye Erişim, Erişilebilirlik: Ulaşım, Kapsayıcı Eğitim, Hak Temelli Yaklaşımın Yaygınlaştırılması, Bağımsız Yaşam, Siyasal Yaşama Katılım, Hakların Korunması ve Adalet ile Karar Mekanizmalarına Katılım başlıklarında 13 geniş katılımlı çalıştay gerçekleştirilmiştir.

Bu çalıştay raporları ve kamu kurum ve kuruluşları ile engelli bireyleri temsil eden sivil toplum kuruluşlarının görüşleri doğrultusunda Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı oluşturulmuştur.

Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı, 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nde de öngörüldüğü üzere; güçlü koordinasyon, çok taraflı iş birliği ve engelli bireyleri temsil eden sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile engelliliği anaakımlaştıran ve engelli bireylerin engellilikten kaynaklı ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran faaliyetleri içermektedir.

EYLEM PLANI