Engelliler Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi (13 Ocak 2023)

Teklif ile; engelli bireylerin erişilebilirlik haklarına ilişkin bazı düzenlemelerin yapılması ve erişilebilirlik konusunda yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere uygulanacak yaptırımların düzenlenmesi amaçlanmaktadır.

GENEL GEREKÇE

Birleşmiş Milletler'e bağlı olan ve toplum sağlığıyla ilgili uluslararası çalışmalar yapan Dünya Sağlık Örgütü'ne göre dünya nüfusunun yüzde on beşini engelli bireyler oluşmaktadır. Ülkemizde ise Ulusal Engelli Veri Tabammn Mart 2022 verilerine göre yaklaşık 2,5 milyon engelli birey bulunmaktadır.

Erişilebilirlik, engellilerin toplumdaki diğer bireyler gibi bağımsız ve aktif yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm alanlanna smırlandırılmaksızın tam ve etkin katılımını sağlamak aynı zamanda fiziki çevreye, ulaşıma, eşit koşullarda sahip olmasını ifade etmektedir.

Toplumun özünde bulunan engelli bireyler, birçok sosyal ve kültürel faaliyete erişim sağlayamamakta; toplumsal yaşama katılım konusunda fiziksel erişim engelleriyle karşılaşmaktadır. Fiziksel erişimin sağlanamadığı bir ortamda, engelli bireylerin başta adalete, eğitime, sağlığa olmak üzere genel olarak temel hak ve özgürlüklere erişim haklanmn varlığından söz edilemez.

Engelli bireylerin erişilebilirlik düzeyinin arttırılması, haklanmn garanti altına alınması için bir mevzuat altyapısı oluşturulmuştur. Nitekim söz konusu alt yapının uygulanması noktasında yaşanan eksiklikler ve tedbirlerin alınmasına ilişkin yaşanan gecikmeler; engelli bireylerin erişilebilirlik hakkmm kısıtlanmasına, onlann toplum yaşamma tam ve etkin düzeyde katılımının sağlanamamasma yol açmaktadır. Toplumsal yaşamın her alamnda engellilerin de yer alması; üretime katılması, sportif faaliyetlerinde, eğitim ve öğretim faaliyetlerinde, sosyal ve kültürel faaliyetlerde yer alabilmesi gerekmektedir.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 13 Aralık 2006 tarihli ve A/RES/61/106 tarihli kararıyla kabul edilen; Türkiye'nin de 30.03.2007 tarihinde imzaladığı Engellilerin Haklanna İlişkin Sözleşme'nin Erişilebilirlik başlıklı 9. maddesi şu şekildedir:

"Engelli kişilerin bağımsız olarak yaşayabilmeleri ve yaşamın bütün yönlerine tam olarak katılabilmeleri için Taraf Devletler, engelli kişilerin başkalan ile eşit olarak kentsel ve kırsal alanlarda kamuya açık olan veya sağlanan fiziksel ortama, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dahil olmak üzere bilgi ve iletişime ve öteki tesislere ve hizmetlere erişimim sağlamak için gerekli önlemleri alacaklardır"

Engellilerin hakları Anayasal olarak da koruma altına alınmıştır. Anayasamn 10. maddesinin 3. fıkrası, "Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykın sayılmaz." şeklinde hükmolunmuştur. Bu kapsamda engelli bireylerin toplumsal yaşama aktif katılımını sağlama amacıyla alman tedbirlerin, anayasa tarafindan koruma altına alınmış olduğu ve bu tedbirlerin alınması eşitlik ilkesine aykın sayılmadığı ifade edilmektedir. Yine Anayasanın 42. maddesinin 7. fıkrasının ikinci cümlesi, engelli bireylerin eğitim hakkına erişimi konusunda, "Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanlan topluma yararlı kılacak tedbjj şeklinde hükmolunarak devletin bu konudaki sorumluluğunu ortaya koym) bireylerin çalışma hakkına erişimi bakımından ise Anayasamn 50. maddesinin 2. fıkrası ise "Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartlan bakımından özel olarak korunurlar." şeklindedir.

Uluslararası sözleşmelerde. Anayasada ve Kanunlarda öngörülen engellilere yönelik haklann yaşama geçirilmesi, idarenin aktif faaliyetleri ile söz konusu olacaktır. Bu kapsamda yerinden yönetim kuruluşlan, görevli olduklan coğrafi bölge veya hizmetle ilgili olduklan alanda gereken tedbirleri ivedi olarak alırken; merkezi idare de kurum ve kuruluşlan aracılığıyla gecikmeksizin hizmetlerin bütün bireylere ulaşmasını sağlayacaktır. Aksi halde bu haklar, topluma ulaştırılmadığı sürece etkisiz kalacaktır.

Engelli bireylerin ve aile fertlerinin karşılaştıkları zorluklar ayrımcılığa sebep olmakta, bu durum psikolojik olarak yeni sorunlar meydana getirmekte; engelli kişinin gerçekte sahip olduğu kapasitesinin altında performans göstermesine ve yaşam kalitelerinin de düşmesine sebebiyet vermektedir. Engelli kişiler arasmda eğitim, öğretim oram düşük seviyelerde seyretmektedir. Bu durum erişilebilirlik hakkının etkin olarak sunulmasıyla orantılı olarak iyileşecektir.

5378 sayılı Kanun ile erişilebilirlik hususunda kurumlara gerekli tedbirlerin alınması için verilen sürenin sınırlandıniması sağlanarak, fiziki erişimin sağlanması konusunda yasal sorumluluklarmı yerine getirmeyenler hakkında yasal yollara başvuru hakkı kullanılabilecektir. Bu sayede engellilere yönelik tedbirlerin alınması açısından sorunlann çözümünün ötelenmesi engellenecek olup; süre tammaksızın kanunda fiziksel erişimin sağlanmasına yönelik çalışmaların makul sürede başlatılacağı yönünde bir düzenleme yapılmış olması engelli haklarmın ihlalini önleyecektir.

Yukarıda açıklananlar ışığında işbu kanun teklifimiz ile engelli bireylerin erişilebilirlik haklanmn ihlalinin Önlenmesi, gerekli tedbirlerin alınması noktasında idarenin derhal harekete geçirilmesi amaçlanmaktadır.

MADDE GEREKÇELERİ

MADDE 1- Maddeyle yapılı çevrede erişilebilirliğinin sağlanması için projelendirme aşamasında erişilebilirliğe uygunluğun sağlanması hedeflenmiş, engellilere yönelik hak ihlallerinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır.

MADDE 2 - Maddeyle söz konusu değişikliğin yürürlüğe girmesinin akabinde engelli bireylerin erişilebilirlik hakkına yönelik alınacak tedbirlerin derhal alınması ve bu sürenin makul düzeyde sınırlandıniması sağlanarak Anayasal haklann ihlalinin önlenmesi hedeflenmiştir.

MADDE 3-Maddeyle erişilebilirlik standartlarının ve yükümlülüklerinin uygulanmasının izlenmesi ve denetiminin ilgili Bakanlık ve engelliler ile ilgili konfederasyonların temsilcilerinden oluşan komisyon taraündan yapılmasının sağlanarak; eksikliklerin tamamlanması noktasında ise verilen ek sürenin sımrlandınlması amaçlanmış olup bu sayede engelli bireylerin erişilebilirlik standartlannm ivedi olarak gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır.

MADDE 4- Maddeyle sürenin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmediği denetim komisyonlarınca tespit edilen umuma açık hizmet veren her türlü yapılar ve açık alanlar ile toplu taşıma araçlannın sahibi olan gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri, kamu kurum ve kuruluşlarına uygulanacak idari yaptırımların caydırıcılık düzeyinin arttırılması sağlanarak engellilerin Anayasal haklannm ihlalinin önlenmesi amaçlanmıştır.

MADDE 5 - Yürürlük maddesidir.

MADDE 6 - Yürütme maddesidir.

ENGELLİLER HAKKINDA KANUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN TEKLİFİ

MADDE 1- 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiş ve diğer fıkralar buna göre teselsül ettirilmiştir:

"Söz konusu yapılann yapım aşamasında iken erişilebilirliğe uygun olarak projelendirilmesi esastır."

MADDE 2- 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

"Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan sürücü koltuğu hariç dokuz veya daha fazla koltuğu bulunan araçlarla sağlanan toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin erişilebilirliğine uygun olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçlan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde, sürücü koltuğu hariç dokuz ila on altı oturma yeri olan araçlarla verilen toplu taşıma hizmetleri, turizm taşımacılığı yapılan araçlarla sağlanan taşıma hizmetleri ve özel ve kamu şehirler arası toplu taşıma hizmetleri ile yolcu gemileri kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içerisinde engelliler için erişilebilir duruma getirilir."

MADDE 3- 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin altıncı fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

"Bu Kanunun geçici 2 nci maddesi ile bu maddede belirtilen erişilebilirlik standartlarının ve yükümlülüklerinin uygulanmasınm izlenmesi ve denetimi her ilde Aile ve Sosyal Hizmetler, Sanayi ve Teknoloji, İçişleri, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlıkları ile engelliler ile ilgili konfederasyonların temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından yapılır. İhtiyaç halinde birden fazla komisyon kurulabilir. Denetim sonucunda ilgili belediye ve kamu kurum ve kuruluşları ile umuma açık hizmet veren her türlü yapılann ve açık alanların malikleri ile toplu taşıma araçlarımn sahiplerine eksikleri tamamlaması için birinci fıkrada belirtilen sürenin bitiminden itibaren bir ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Ek süre her halde toplamda üç ayı geçemez."

MADDE 4- 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun Geçici 3 üncü maddesinin yedinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

Sürenin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmedi komisyonlarınca tespit edilen umuma açık hizmet veren her türlü yapılar ve açık alanlar ile yerine getirmediği denetim komisyonlarmca tespit edilen gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından her bir tespit için on bin Türk Lirasından otuz bin Türk Lirasına kadar idari para cezası uygulamr. Bu şekilde bir yıl içinde uygulanacak idari para cezasımn tutan yüzbin lirayı geçemez, ikinci ve üçüncü fıkrada öngörülen yükümlülüklerini veya geçici 2 ve 3 üncü maddelerde belirtilen sürelerin bitiminden itibaren öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmediği denetim komisyonlarınca tespit edilen büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarına Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından her bir tespit için yirmi bin Türk Lirasından elli beş bin Türk Lirasma kadar idari para cezası uygulamr. Bu şekilde bir yıl içinde uygulanacak idari para cezasmın tutan beş yüz bin lirayı geçemez. Bu maddeye göre verilen idari para cezalan tebliğinden itibaren bir ay içerisinde ödenir. Genel bütçeye gelir kaydedilen idari para cezası tutarlan dikkate alınarak erişilebilirlik konusundaki projelerde kullamlmak üzere Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bütçesinde ödenek öngörülür.

MADDE 5 - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 6 - Bu Kanun hükümlerini Cumhurbaşkanı yürütür.

Kanun Teklifine https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-4862.pdf linkinden ulaşabilirsiniz.